अजना चक्राला तृतीय नेत्र चक्र अथवा भृकुटी चक्र किंवा भुवई चक्र म्हणतात जे मानवी शरीराचे सहावे प्राथमिक चक्र आहे. याला अंर्तदृष्टी चक्र किंवा सहावे चक्र म्हणूनही ओळखले जाते. याला तृतीय नेत्र चक्र म्हणून संबोधले जाते कारण हे चक्र स्वतःची वास्तविकता ओळखून ज्ञानाचे दरवाजे उघडण्यास मदत करते.

प्रतिकात्मक दृष्ट्या हे चक्र कमळाच्या फुला बरोबर दोन पाकळ्यांच्या रूपात दर्शविले जाते आणि हे मानवी चेतना ( समज, स्पष्टता आणि ज्ञान ) व परमात्मा यांच्या मधील विभाजन रेषा आहे. या चक्रामुळे मिळणारी ऊर्जा स्पष्ट विचार, आत्म चिंतन तसेच आध्यात्मिक जागरूकता प्राप्त होण्याची परवानगी देते. अजना चक्र नीळ रंगाने दर्शविला जातो व याचा मंत्र ` ओम ‘ आहे.

सहस्र चक्राचे स्थान

सहस्र चक्र डोक्याच्या शीर्ष भागावर म्हणजेच टाळूवर, कपाळापासून वरच्या बाजूने चार बोटांच्या रूंदीवर, दोन्ही कानाच्या दरम्यानच्या मध्यरेखेत स्थित असते. हे मुकुटासारखे स्थित असते जे वरच्या बाजूने पसरते म्हणून सहस्र चक्राला मुकुट चक्र किंवा शीर्ष चक्र असे म्हणतात. या चक्राच्या स्थानानुसार याचे प्रथम चक्र अथवा मूल चक्राशी हे संबंधित असते जे चक्राच्या चार्टवर दोन विरूध्द टोकावर आहेत.

सहस्र चक्राशी संबंधित असलेले अवयव आणि आजार –

सहस्र चक्र मुख्यतः मेंदू आणि त्वचेशी संबंधित असते पण डोळे, कान, शीर्ष ग्रंथी ( पिनियल ग्रंथी ज्या आवश्यक हार्मोन्सचा स्राव करतात ) आणि स्नायू तसेच अस्थीसंस्था प्रणाली यांना सुध्दा सहस्र चक्र प्रभावित करते.

अवरूध्द सहस्र चक्रामुळे मानसिक तसेच भावनिक समस्या उद्भवू शकतात जसे डोकेदुखी, वार्धक्य, नैराश्य, मनोभ्रंश तसेच मज्जातंतूचे आजार. इतर संबंधित आजारांमध्ये मेंदू आणि मज्जापेशींमध्ये कॅल्शियमचे क्षार साठवून झालेल्या काठीण्यामुळे व त्यांचा नाश झाल्यामुळे होणारा रोग ( मल्टिपल स्क्लेरोसिस ), अल्झायमर, अर्धांग वायू, पार्किन्संस रोग, फेफरे येणे इत्यादींचा समावेश आहे.

अवरूध्द तसेच असंतुलित सहस्र चक्रामुळे उत्पन्न होणाऱ्या समस्या –
  • अति सक्रिय सहस्र चक्र –
    जेव्हा हे चक्र अति सक्रिय अथवा अति क्रियाशील होते तेव्हा व्यक्तीला वेड्यासारखे विचार येतात किंवा तो / ती भूतकाळात तरी जगतात नाहीतर भविष्याची चिंता करतात. अति सक्रिय सहस्र चक्रामुळे व्यक्तीला आध्यात्माचे वेड लागते त्यामुळे ते दररोजच्या अत्यावश्यक कर्तव्यांकडे दुर्लक्ष करण्यास कारणीभूत होतात.
  • निम्न सक्रिय सहस्र चक्र
    कोणत्याही प्रकारच्या अ़डथळ्यामुळे मुकुट चक्र निष्क्रिय होऊ शकते किंवा त्याच्या संभाव्य क्षमतेपेक्षा कमी प्रदर्शन करते. निम्न सक्रिय सहस्र चक्रामुळे व्यक्ती स्वार्थी बनतो तसेच ( आध्यात्मिक व व्यक्तिगत गोष्टींची ) जाणीव नसलेला व स्वत्वाचे नुकसान होण्यास सामोरे जावे लागते, जीवनात उद्देश्यांचा अभाव असल्याने परिणामस्वरूप निराशा येते तसेच आनंदाची उणीव निर्माण होते. निम्न सक्रिय सहस्र चक्रामुळे मनात स्वार्थी विचार येतात त्यामुळे नीतिमत्ता आणि नैतिकतेमध्ये कमतरता निर्माण होते. हे यामुळे होते कारण लोक सर्वोच्च शक्तीकडून मार्गदर्शन घेण्यास असमर्थ असतात तसेच स्वतःला यासाठी अपात्र मानतात.
संतुलित सहस्र चक्राचे फायदे –

ज्या लोकांचे सहस्र चक्र संतुलित असते ते आकर्षक व्यक्तिमत्वाचे असतात तसेच त्यांना आंतरिक शांतता प्राप्त होते. ते किंवा ते अविरतपणे विश्वासाला ज्ञानामध्ये बदलून स्वतःची आत्म जागरूकता वाढवितात.

सहस्र चक्राला उघडणे –
  • सहस्र चक्राला संतुलित करण्यासाठी ध्यान धारणा करा तसेच डोक्याच्या शीर्षस्थानावर लक्ष केंद्रित करा. जांभळा रंगाची कल्पना करा आणि वैश्विक शक्तीशी नाते जुळत आहे असे अनुभव करा. कृतज्ञता व्यक्त करणे हे या चक्राला उघडण्याचा सर्वोत्तम उपाय आहे आणि म्हणून व्यक्तीने ध्यान करताना ब्रम्हांडाचे आभार मानणे आवश्यक आहे.
  • शवासन ( किंवा मृत शरीराची मुद्रा ) आणि पद्मासन ( किंवा कमळाची मुद्रा ) ही योगामध्ये दोन मुद्रा आहेत ज्यामुळे 7 वे चक्र उघडले जाते. शीर्षासन किंवा हातावर चालण्याने ( खाली डोके वर पाय करून हातावर चालणे ) मेंदूमध्ये रक्ताचा प्रवाह वाढतो आणि त्यामुळे चक्र उघडले जाते.
  • घरामध्ये सरळ वास्तु किंवा दिशांचा संकल्पनांचे अनुसरण करणे हे चक्राला उघडण्यासाठी महत्त्वपूर्ण आहे.
  • चक्र उघडण्यासाठी उपवास तसेच डिटॉक्सिफिकेशन करण्याची शिफारस केली जाते. व्यक्तीने हलका आहार घेतला पाहिजे ज्यामध्ये जांभळ्या रंगाची फळे आणि भाज्या किंवा दोन्हींचा समावेश असावा.